1.1 Księgowość środowiskowa: krótki przegląd
Księgowość środowiskowa to system, który pozwana na wychwycenie, organizację, zarządzanie oraz zakomunikowanie informacji oraz danych związanych ze środowiskiem. Te ostatnie są wyraŜone w jednostkach monetarnych i fizycznych. WyraŜenie "księgowość środowiskowa" wskazuje na reorganizację systemu księgowości poprzez włączenie nowych kategorii kosztów oraz reklasyfikację tradycyjnych kategorii tak, aby zaproponować wiarygodne i przydatne informacje na cele kontroli, zarządzania oraz komunikacji. Powinno to być w stanie zaoferować administracji publicznej wszystkie niezbędne informacje potrzebne do wskazania na krytyczną sytuację środowiskową i do efektywnego kontrolowania wykonania polityki.
Księgowość środowiskowa jest częścią uznanego na forum międzynarodowym zbioru zasad. Konferencja Środowiskowa Narodów Zjednoczonych, która odbyła się w 1992 w Rio de Janeiro stanowiła kamień milowy pod akceptację Planu 21 zrównowaŜonego rozwoju. Postanowiono tam, między innymi, Ŝe zostaną wprowadzone praktyki księgowości środowiskowej we wszystkich krajach.
Komisja Europejska wielokrotnie podkreślała w V oraz VI Planie Działań na rzecz środowiska znaczenie przyjęcia instrumentów księgowości środowiskowej na wszystkich poziomach administracyjnych w celu zintegrowania informacji zawartej w tradycyjnym programowaniu ekonomiczno-finansowym z dokumentami bilansowymi, co miało by się przełoŜyć na odpowiednie wsparcie dla procesu podejmowania decyzji publicznych. 2-go marca w swojej rekomendacji, Rada Europejska postanowiła co następuje: "Przyjęcie systemu księgowości środowiskowej na wszystkich poziomach rządowych pozwoli decydentom politycznym na raportowanie wyników środowiskowych do zarządzanych przez nich społeczności oraz wykonanie polityk w oparciu o wiarygodne dane i ciągle uaktualniane informacje na temat stanu środowiska. Pozwoli to takŜe na zawarcie zmiennej "środowisko" w publicznych procedurach podejmowania decyzji na kaŜdym poziomie oraz na wzrost transparentności wyników polityk środowiskowych wprowadzonych przez podmioty publiczne."
Początkowo, księgowość środowiskowa obejmowała następujące funkcje:
1. Mierzenie i ocena stanu oraz zmienności środowiska naturalnego oraz wpływu działalności
człowieka na nie;
2. Księgowość i ocena wpływów monetarnych i finansowych odnoszących się do wspólnych
dóbr naturalnych oraz interakcji człowiek-środowisko.
Pierwszy profil metodologiczny obejmował księgowość opartą na fizycznych jednostkach naturalnych, drugi profil metodologiczny odnosi się do księgowości monetarnej.
Lokalne zastosowanie księgowości środowiskowej oraz bilansu środowiskowego przekładają się na dwie inne funkcje:
1. Informacje mają charakter statystyczny;
2. Informacje rządowe łączą dane, jednostki fizyczne i indeksy monetarne z politykami
środowiskowymi, programowaniem oraz kontrolą (oświadczenie księgowe o osiągniętych wynikach).
Niektóre z uznanych na forum międzynarodowym metod zostały krótko opisane w poniŜszych ramkach.
Fokus: Metoda CLEAR
CLEAR (City and Local Environmental Accounting and Reporting - Miejska i Lokalna Księgowość Środowiskowa i Raportowanie) jest obecnie najbardziej rozpowszechnionym systemem księgowości środowiskowej typowym dla administracji regionalnej we Włoszech. Została ona stworzona na początku roku 2001 poprzez projekt Life przez Urząd Miasta Ferrera i 17 innych samorządów lokalnych. Jest to metoda przewidziana dla administracji publicznej oraz decydentów mająca na celu kwantyfikowanie polityki środowiskowej i ocenę jej wpływu, wyników i efektywności. Jest to metoda strukturyzowana definiująca zasady księgowości oraz gwarantująca stworzenie bilansu środowiskowego o dobrej treści i strukturze. Przewiduje ona roczny bilans środowiskowy (szacunkowy i ostateczny) oparty o procedurę władzy politycznej połączoną z normalnym zestawieniem finansowym.
Jest to metoda oparta na zbieraniu danych środowiskowych oraz księgowości zarządzania oraz konceptualnej ewolucji w odpowiedzialność (raportowanie księgowości), która wskazuje na stworzenie systemu odpowiedzialności za wyjaśnienie istniejących relacji między decyzjami, działaniami oraz parametrami kontrolnymi wyników (indeksami).
Bilans środowiskowy jest strukturalnie oparty na kompetencjach prawnych danych władz i zawiera poŜądane zadania strategiczne i polityki środowiskowe, do których dołącza się indeksy fizyczne (księgowość fizyczna) oraz ekonomiczne (wydatki środowiskowe) w celu oceny działań wprowadzonych w praktykę.
Proces rozwija się zgodnie z następującymi krokami:
‣ Zdefiniowanie polityki środowiskowej danego samorządu zaczynając od analizy polityk środowiskowych, programów, zadań oraz dokumentów wyjaśniających;
‣ Stworzenie systemu księgowego. Identyfikacja obszarów raportowanie, definiowanie miar oraz parametrów kontrolnych (indeksy fizyczne i monetarne) na potrzeby oceny wyników polityki; zbieranie wartości indeksów poprzez stworzenie procedury systematycznego zbierania odpowiednich informacji;
‣ Raportowanie. Zakomunikowanie władzom osiągnięć poszczególnych zadań poprzez złoŜenie raportu, czyli poprzez syntezę systemu księgowości środowiskowej (Ostateczny bilans środowiskowy).
ZaangaŜowanie interesariuszy jest przewidziane na kaŜdym etapie procesu tak, aby system mógł zawierać ich oczekiwania i Ŝeby moŜna było współdzielić system księgowy. Krąg procesu zamyka się wraz z redefiniowaniem polityk opartym na wynikach oraz osiągnięciach władz (szacunkowy bilans środowiskowy).
Standardy odniesienia
Metoda CLEAR została zdefiniowana w oparciu o międzynarodowo uznane standardy i metodologie. Głównymi punktami odniesienia są wdroŜenie projektu (AA1000), raportowanie (GRI) oraz wydatki środowiskowe (SERIEE-EPEA). Metoda CLEAR ponownie przetworzyła te zasady metodologiczne oraz kryteria i dostosowana je do potrzeb zarządzania polityką środowiskową przez władze lokalne i do potrzeb raportowania.
Fokus: ECObudget
EcoBUDGET jest systemem zarządzania środowiskowego stworzonym z myślą o samorządach. Oparty na opisie uŜycia surowców naturalnych w ramach terytorium danej gminy, ecoBudget pozwala samorządowi na zaprezentowanie szerokiej publiczności namacalnych osiągnięć ich zrównowaŜonych polityk.
Nie przypisując wartości monetarnej do środowiska, ecoBudget stosuje zasady budŜetowania finansowego do zarządzania zasobami naturalnymi.
W przeciwieństwie do innych systemów zarządzania środowiskowego, ecoBudget skupia się na zarządzaniu zasobami naturalnymi w ramach terytorium danej gminy oraz na społeczności jako na całości.
ecoBudget jest unikatowy jeśli chodzi o jego wymagania mówiące o tym, Ŝe długoterminowe i roczne cele ilościowe muszą być zaakceptowane przez radę miasta. Dlatego teŜ wywiera on wpływ na kierunki lokalnych polityk środowiskowych.
Cykl ecoBUDGET obejmuje pięć stopni i odpowiada trzem fazom gminnego cyklu budŜetowania finansowego włączając w to planowanie budŜetowe (czyli przygotowanie budŜetu środowiskowego), realizację budŜetu (czyli wdroŜenie planowanych działań tak aby zrealizować budŜet) oraz bilansowanie budŜetu (czyli bilansowanie rocznej księgowości środowiskowej). PowyŜsze są dobrze znane decydentom i w ten sposób budŜetowanie środowiskowe staje się częścią codziennej rutyny tak samo jak budŜetowanie finansowe.
• Faza 1 - przygotowanie i zatwierdzenie budŜetu
W oparciu o bieŜącą sytuację środowiskowa w gminie, wydziały określają zasoby naturalne wymagane dla planowania budŜetu, identyfikują priorytety budŜetowe, określają cele i przygotowują ogólny plan budŜetu, który zostaje zaprezentowany Radzie do zatwierdzenia.
• Faza 2 - Wykonanie budŜetu
Po zatwierdzeniu przez Radę, programy i działania są podejmowane tak by osiągnąć cele środowiskowe. WdroŜenie działań i zgodność z celami są monitorowane i podlegają księgowaniu.
• Faza 3 -Bilans budŜetowy
Na koniec roku budŜetowego, tak samo jak w przypadku budŜetowania finansowego, przygotowuje się sprawozdanie z księgowości środowiskowej - jest to (środowiskowy) Bilans BudŜetowy.
Fokus: Globalna inicjatywa raportowa
Globalna inicjatywa raportowa (the Global Reporting Initiative (GRI)) jest procesem międzynarodowym angaŜującym wielu interesariuszy oraz mającym na celu stworzenie i rozpowszechnienie wytycznych dotyczących tworzenia zestawień bilansowych dotyczących zrównowaŜenia. Wytyczne dotyczą organizacji rządowych, pozarządowych i firm, które chcą raportować ekonomiczne, środowiskowe i społeczne aspekty swojej działalności, produktów i usług. W szczególności:
• Prezentują one podstawowe zasady dotyczące zestawień bilansowych oraz ich zawartości tak, aby pomóc w ich przygotowaniu;
• Pomagają organizacjom w prezentowaniu ich osiągnięć ekonomicznych, środowiskowych i społecznych w sposób zbilansowany i racjonalny;
• Promują one porównania zrównowaŜonych zestawień bilansowych, jednocześnie biorąc pod uwagę aspekty praktyczne związane z rozpowszechnianiem informacji pomiędzy róŜnymi organizacjami;
• Wspierają tworzenie punktów odniesienia oraz docenienie osiągów związanych ze zrównowaŜeniem w stosunku do kodeksów, standardów i inicjatyw dobrowolnych;
• Są instrumentami ułatwiającymi zaangaŜowanie interesariuszy.
Wytyczne opublikowane w 2002 zostały stworzone głównie dla firm, ale inne organizacje takie jak agencje rządowe i organizacje non-profit takŜe mogą ich uŜywać. Ostatnio wydano suplement dla administracji publicznej. Jego celem jest wypełnienie luki w domenie raportowania publicznego oraz przyczynienie się do stworzenia kiełkującego właśnie na całym świecie systemu raportowania o zrównowaŜeniu. Eurostat, Europejski urząd Statystyczny, zdefiniował system Seriee (Système Européen de Rassemblement de la Information Economique sur l’Environnement) w ramach którego zakodowano EPEA (Environmental Protection Expenditure Account) - raport "satelitarny" wydatków na rzecz ochrony środowiska. EPEA jest europejskim raportem satelitarnym wydatków poniesionych na ochronę środowiska nastawionym na rejestrowanie transakcji gospodarczych zawartych przez wszystkich operatorów gospodarczych oraz odnoszących się do funkcji ochrony środowiska. Uznana metodologia wyznaczania pozycji odnoszących się do wydatków publicznych na ochronę środowiska jest oparta na analizie podstawowych jednostek wydatków dla ostatecznych bilansów róŜnych podmiotów publicznych oraz na ich klasyfikacji w oparciu od wspólny schemat (CEPA). W tej chwili trwają prace nad definicją nowego raportu satelitarnego (RUMEA) dotyczącego uŜycia i zarządzania zasobami naturalnymi.